ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ & ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

ΣΤΗΝ ΕΚΜΑΘΗΣΗ ΤΟΥ ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΑΠΟ ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΗΠΙΕΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ

Συντάκτρια: Κατσιφή – Χραλαμπίδη Σπυριδούλα

Σχολική Σύμβουλος 1ης Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Π.Ε. ν. Βοιωτίας

Εκμάθηση του αλφαβητικού συστήματος σημαίνει:

• Διάκριση των γραμμάτων από άλλα σημεία (σχέδια, αριθμοί κλπ)
• Κατανόηση διαφορών ανάμεσα στα γράμματα
• Αντιστοίχιση γράμματος με φθόγγο
• Γνώση συμβάσεων γραψίματος:

κατεύθυνση: από αριστερά προς δεξιά &

γραμμικότητα: γράψιμο σε ευθεία γραμμή με σωστές αποστάσεις ανάμεσα στις λέξεις

Για την ενσωμάτωση των μαθητών  με ήπιες  Μ.Δ. αποτελεσματική διδασκαλία  είναι η άμεση, σαφής και σχεδιασμένη βήμα προς βήμα.

Οι μαθητές με ΜΔ δυσκολεύονται στη μετάβαση από τον προφορικό στον γραπτό λόγο,  αδυνατούν να αντιληφθούν την αντιστοιχία μεταξύ του προφορικού και του γραπτού κώδικα, δυσκολεύονται να αναλύσουν μια λέξη στα επιμέρους φωνήματά της και αντίστροφα ή να ανακαλέσουν τις γραφοφωνημικές αντιστοιχίες και συγχέουν τα γράμματα στις λέξεις κατά τη γραφή.

Για την κατάκτηση του μηχανισμού της ανάγνωσης απαιτείται η διδασκαλία της φωνολογικής επίγνωσης σε συνδυασμό με τη διδασκαλία των γραφοφωνημικών αντιστοιχιών.

Σύγχρονες έρευνες αναφέρουν ότι για να επιτευχθεί η κατάκτηση των κύριων στοιχείων της αλφαβητικής γραφής από τους μαθητές με   ήπιες μαθησιακές δυσκολίες πραγματοποιείται διδασκαλία για την κατάκτηση της ανάγνωσης από τη βάση προς την κορυφή, δηλαδή από το γράμμα προς την πρόταση (συνθετικές μέθοδοι) και αντίστροφα από την κορυφή προς τη βάση, δηλαδή από την πρόταση προς το γράμμα (αναλυτικές μέθοδοι) με ταυτόχρονη διδασκαλία της ανάγνωσης και της γραφής

Το βιβλίο της Α τάξης στην αρχή επεξεργάζεται  λέξεις  ολικά  & αναλυτικοσυνθετικά  με βάση τα φωνήεντα (α, ε, ι, ο) και σύμφωνα ( π, τ, λ, ν, μ)

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ & ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

• Ανάλυση και σύνθεση λέξεων με παιγνιώδη τρόπο και θεατρικό παιχνίδι προς αποφυγή της κούρασης και ενεργοποίησης της  συμμετοχής του μαθητή π.χ. διάκριση ξεχωριστών ήχων συλλαβών και φωνημάτων μιας λέξης με παλαμάκια, παιχνίδι με «φαγώσιμες» λέξεις κλπ. (Βλέπε και Βιβλίο Δασκάλου σ. 21)

Για την εξοικείωση με το γράμμα προτείνεται:

• Κάρτες αστραπή (Flashcards): Στη μία όψη εικονίζεται ένα γράμμα και στην άλλη ένα αντικείμενο το όνομα του οποίου ξεκινά από το γράμμα αυτό. Αν δε θυμάται το όνομα του γράμματος βλέπει το εικονιζόμενο αντικείμενο.
• Εικονογραφημένο αλφαβητάρι (βλέπε Βιβλίο Δασκάλου σ. 22)
• Βιβλίο γράμματος (βλέπε Βιβλίο Δασκάλου σ. 22)

Για την ενίσχυση των γραφοσυμβολικών δεξιοτήτων προτείνεται:

• Η εξάσκηση στις γραμμές, κύκλους και σχήματα πριν από τη διδασκαλία των γραμμάτων.
• Η εξάσκηση στην γραφή των γραμμάτων με διαφορετικά υλικά (δαχτυλομπογιές, άμμος, αλάτι, πηλός).  
• Η ένωση διάστικτων γραμμών ή τελειών ώστε να εξοικειωθούν με το σχήμα του γραφήματος με τη φορά που επιδεικνύεται.
• Ο έλεγχος του μεγέθους των γραφημάτων επιτυγχάνεται με μια επιπλέον γραμμή μεταξύ των γραμμών του τετραδίου, όπου τα κεφαλαία γράφονται από τη μία αρχική γραμμή ως την άλλη αρχική. Τα μικρά γράφονται ως τη μέση εκτός από το β, δ, ζ, θ, λ, ξ που φτάνουν στα ¾ του χώρου ανάμεσα στις αρχικές γραμμές   
• Η εξάσκηση στο σχήμα του γράμματος με κινητά γράμματα για να  τα ψηλαφίσει και να προφέρει το φθόγγο με ανοιχτά και κλειστά μάτια, να σχεδιάσει το περίγραμμά τους και να τα ζωγραφίσει. Έτσι επιτυγχάνεται εμπέδωση γράμματος με συνδυασμό οπτικής, ακουστικής και κιναισθητικής αντίληψης. Κατόπιν σχηματίζει συλλαβές και λέξεις με τα μαθημένα γράμματα.

 Δυσγραφία

Οι δυσκολίες των μαθητών με ΜΔ στην απόδοση των γραπτών συμβόλων οφείλονται σε διαταραχές στις οπτικο-κινητικές λειτουργίες.

Τα προβλήματα δυσγραφίας κατά τη γραφή αντιμετωπίζονται μέσω:

• της παραδειγματικής διδασκαλίας της σωστής στάσης του σώματος

• της επίδειξης του σωστού τρόπου κρατήματος του μολυβιού. Για τη διδασκαλία του τρόπου κρατήματος συνηθίζεται η τοποθέτηση πηλού, ταινίας ή ενός πλαστικού κύκλου στο σημείο του αντικειμένου γραφής
• και με τη συστηματική ενασχόληση του μαθητή με ασκήσεις αντιγραφής, ανίχνευσης, επανάληψης και αυτοδιόρθωσης

                        Για την ενίσχυση του γραπτού λόγου προτείνεται:

• Μικρές λέξεις, φράσεις ή λεζάντες κάτω από ζωγραφιές (στην αρχή ο δάσκαλος: «γραμματέας»)
• Αξιοποίηση διδαγμένων εικόνων από το μάθημα της Μελέτης Περιβάλλοντος
• Η ύπαρξη συγκεκριμένου παραλήπτη λειτουργεί ως κίνητρο για αυτοδιόρθωση

Για την ανάπτυξη της αναγνωστικής δεξιότητας προτείνεται:

• Ανάγνωση από τον εκπαιδευτικό: αναγνώστης-  πρότυπο
• Ανάγνωση με κενά για ανάπτυξη υπόθεσης – πρόβλεψης
• Ενίσχυση  της συνεργατικής φωναχτής ανάγνωσης (διάβασμα εν χορώ)
• Ανάγνωση απομνημονευμένων κειμένων π.χ. ποιημάτων για συσχετισμό προφορικού- γραπτού λόγου:
• Σεβασμός στην άρνηση του μαθητή για φωναχτή ανάγνωση  
• Σεβασμός στον προσωπικό ρυθμό ανάγνωσης
• Ενίσχυση της οπτικής αναγνώρισης των λέξεων πριν την φωναχτή ανάγνωση
• Επισήμανση των λαθών της ανάγνωσης  ανάλογα με τη σπουδαιότητά τους

Η επανάληψη της ανάγνωσης ενός κειμένου δεν συμβάλει στην ενίσχυση της αναγνωστικής κατανόησης των μαθητών με Μαθησιακές Δυσκολίες αλλά στην ενίσχυση της ακριβούς ανάγνωσης και της ευχέρειάς τους.

Για την ενίσχυση της ορθογραφίας  προτείνεται:

1. Η εικονογραφική μέθοδος: Το γράμμα της λέξης που διδάσκεται ζωγραφίζεται με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι εύκολη η ανάκλησή του.

2. Οι πολυαισθητηριακές μέθοδοι:  Κοινά βήματα των πολυαισθητηριακών μεθόδων αποτελούν:

α. η διδασκαλία της σημασίας και της εκφοράς μιας λέξης.

β. η οπτικοποίηση της λέξης (οι μαθητές φαντάζονται τη λέξη γραμμένη, την

προφέρουν ολόκληρη, στη συνέχεια κάθε συλλαβή της, και τέλος την γράφουν

νοητά στον αέρα με το δάχτυλό τους).

γ. η ανάκληση της λέξης με κλειστά μάτια και ο έλεγχος της ορθότητάς της στην

ορθογραφία.

δ. η γραπτή απόδοση με διαφορετικά υλικά.

Η εξάσκηση σε δραστηριότητες που σχετίζονται με την ακουστική και την οπτική αντίληψη αλλά και με τη μνήμη βοηθούν τους μαθητές να αντιλαμβάνονται τη δομή του γραπτού λόγου.

● Η κατασκευή και η χρήση ενός ευρετηρίου δύσκολων λέξεων ή ατομικού λεξικού

εικονικών αναπαραστάσεων των λέξεων.  

● Για την αντιμετώπιση των μορφολογικών λαθών ενδείκνυται η διδασκαλία των κανόνων της γραμματικής, οι  οικογένειες λέξεων (π.χ. παίζω, παιδί, παιχνίδι) και η χρήση μνημονικών τεχνικών.

Για την κατανόηση και παραγωγή προφορικού λόγου προτείνεται: 

• Η «ανάγνωση» εικόνων
• Η συγκέντρωση ποικίλων κειμένων καθημερινής χρήσης προς  εξοικείωση με μορφικά χαρακτηριστικά κάθε είδους κειμένου
• Η ανασύνθεση της πλοκής του κεφαλαίου με τις λέξεις κλειδιά. (βλέπε Βιβλίο Δασκάλου σ. 22)
• Η δημιουργία και χρήση Δανειστικής Βιβλιοθήκης τάξης.
• Η ομαδική συγγραφή ιστοριών (βλέπε Βιβλίο Δασκάλου σ. 24)
• Η διόρθωση της ορθογραφίας με υπόδειξη της λέξης για αυτοδιόρθωση

Για την αξιολόγηση προτείνεται: 

• Ατομικός φάκελος εργασιών (βλέπε Βιβλίο Δασκάλου σ. 27)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βιβλίο Δασκάλου Α τάξης

Lerner, J. (2005). Learning   Disabilities: NY Houghton Mifflin Company.

Μαυρομάτη, Δ. (2004). Δυσλεξία: Φύση του Προβλήματος και Αντιμετώπιση.

            Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα   

Παντελιάδου Σ. (2000) Μαθησιακές δυσκολίες και Εκπαιδευτική πράξη.

            Αθήνα:  Ελληνικά Γράμματα   

Παντελιάδου Σ.- Αντωνίου Φ. (επιμ.) 2008. Διδακτικές προσεγγίσεις και πρακτικές

για μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες. Θεσσαλονίκη. Γράφημα

Παπαγεωργίου, B.(2005) Ψυχιατρική παιδιών και εφήβων.

            Θεσσαλονίκη: University Studio Press

Σπαντιδάκης, Ι.(2004) Προβλήματα παραγωγής γραπτού λόγου παιδιών σχολικής

           ηλικίας. Αθήνα:  Ελληνικά Γράμματα